مشاهير تركهاى ايران : مين بير افتخار فلسفه شهيدي ، قاراقوشلو شهاب الدين
ائلدار محمدزاده صديق
Eldar@Duzgun.net

" قاراقوش" کندي ، "زنگان" ايالتينده يئرلشير . بو کنده بيز زامانلاردا " سؤهره ورد" ده دئيرديلر . اودورکي قاراقوشلو شهاب الدين ، فارسجا قايناقلاردا " شيخ شهاب الدين سهروردي " آدلانيبدير . قاراقوشلو شهاب الدين ، اوتوز سکگيز ياشيندا ايکن کورد حاکيمي " ملک ظاهر " امري ايله حبسخانادا بوغولاراق اعدام ائديلدي . او ، ايرانيميزين فلسفه تاريخي نين ان آدليم و معروف شخصيتي دير . اثرلريني عربجه ، تورکجه و فارسجا يازيليبدير ، عربجه اثرلري نين تانينميشي " حکمه الاشراق " و تورکجه اثري " هيا کل النور " آدلانير . بشر هر زامان و هر يئرده ، اؤز وارليغي ، ياشاييشين باشلانيشي و سونو ، گئجه - گوندور ، ياي - قيش ، ياخشيليق و پيسليک حاققيندا دوشونجه يه دالميشدير . ملتلر آراسيندا يارانان اسطوره لري ، بشريت تاريخي نين ان اسکي فلسفي دوشونجه اثرلري حساب ائتمک اولار ، بونودا دئمه لي يم کي " فلسفه " يونانجا سؤزجوکدور ، آنلامي بيليم و دوشونجه سئوگيسي دير و بو سئوگي بشرين ذاتيندا گيزلي دير و قايناغي حئيرت دير . " اسطوره وي دؤنمين ان اسکي چاغي ، تورکلر آراسيندا اولموشدور ، تورک اسطوره لري ، سونرا بوتون ميلتلرين دوشونجه لرينه هوپموش و هر يئرده فلسفي اثرلرين يارانماسينا سبب اولموشدور . بونلاردان : ياراديليش ، شو ، کؤچ ، بوز قورد ، قالاچ ، آق آنا ( آکينا) و باشقالارينا اشاره ائتمک اولار . تورکلر ، اسلام دينيني ساواشسيز قبول ائتميشلر و اؤز درين دوشونجه لري و ايتي شمشيرلري ايله اونو يايماقدا و ايران اؤلکه سيني مسلمانلاشديرمادا چاليشميشلار . بونلاردان فارابي ، ابن سينا، قاراقوشلو شهاب الدين ، ودود تبريزي ، عبدالله زنوزي و علامه طباطبائي ، تورکلر آراسيندا ظهور ائديب ، اسلام فلسفه سيني يايميشلار . بير ايشيقلي اولدوز کيمي ، قيسا آمما ثمره لي عؤمرونده ، اسلامي اؤلکه لر و ايرانين ، گؤيلريني ايشيقلانديران ، قاراقوشلو شهاب الدينين دوشونجه لري ، سکگيز يوز ايل اونون اؤلومو کئچديکدن سونرا هله ده پارلايير .

قاراقوشلو شيخ شهاب الدين ، شرق مدنيت تاريخينده ، اشراقي فيلسوف آدلانديريلميشدير ، " التلويحات في الحکمه " ، " حکمه الاشراق " ، "الغربه في الحکمه " ، " هيا کل النور في الحکمه " کيمي اثرلري وارميش ، او تورکجه و عربجه شعرلرده دئيردي ، ياقوت حموي اونون " چوخ شعر " صاحيب اولماسيندان صحبت آپارير ، ابن خلکان دئيير : اونون نظم و نثر ساحه لرينده چوخلو اثرلري اولموشدور . ايندي ايسه اونون اثرلريندن بير چوخو آرادان گئديب . کئچميش قايناقلارا داياناراق ، اثرلريندن بير آزيني الده ائتمک اولار . کي بونلار اؤزو بير بؤيوک گنجينه ساييلير . "شهاب الدين ابوالفتوح يحيي بن حبش بن اميرک " اشراقي فلسفه سي نين قوراني ، 549 - نجي هجري ايلينده تورکلرين دياري اولان زنجان و همدان يولوندا قرار تاپان " قاراقوش " کندينده دونيايا گلميش و 587-نجي هجري ايلينده 38 ياشيندا ، اؤلورولدو . او ايلک تحصيليني ماراغا شهرينده آلدي . اونون اورادا " مجد الدين جيلي"کيمي آدليم اوستادلاري اولموشدور. او آز مدتده شهرتلنيب و گوجلو حافظه،چيخار و گئنيش بيلگيسي اوچون تئزليکجه تانيندي "شيخ اشراق ، شهاب مقتول ، شيخ شهيد و قاراقوشلو شهاب الدين" آدلاريندا شهرتلنيب. او 579 ه (1183م) ايلينده حلب شهرينه ساري گئدير و بو اونون سون سفري اولور . قاضي بن صلاح الدين ايوب اونا حؤرمت و اعتماد ائديردي . آمما شهاب الدين ده اولان بيلگي ، ذکاوت و هم ده شيعه اولماغي باعث اولموشدو حاکميت اونو تحمل ائده بيلمه سين . نهايت حلب شهرينده ياشايان فقيه لرين گيجيک ائتمه و حسادتينه دوچار اولدو . مقتي لر اونا کفر اتهامي ويريب و " سلاح الدين ايوبي " نين محکمه سي و اوغلو " ملک ظاهر " ين امري ايله حبسه سالينيب و اعدام اولوندو .

ياراتديغي اثرلري نين چوخلوغو ، دويغولاري نين عظمتي و اونون قيسا عؤمرونده الده ائتديگي اوجا علمي رتبه سي ، هاميسي اونون بيگين اولماغيني گؤسترير و گؤسترير کي او بوتون عؤمرونو علم تحصيلي و نفس تهذيبينده کئچيرميش .اونون ياشاييشي بيلديريرکي دونيوي مقاملار و مرتبه لره اهميت وئرمزدي ،اونون ساوالان داغي کيمي اوجا همتي و خزر دنيزي کيمي عظيم عزمي وار ايدي . اونون ياراتديغي اشراق فلسفه سينده دونيا گؤروشو " ايشيق دونيا گؤروشو" دور . او ياشاييشي " ايشيق " و " ايشيغي " ياشاييشدا گؤرور . اونون دونيا گرروشونده هر نه وار : ايشيق " . يادا " ايشيغين کؤلگه " سي و " قارانليغي " دير . ايشيق دان يارانيش : تک ، محض مجرد ، احساس اولونمايان ، گؤرونمه ين و ايشيغين کؤلگه سي و قارانليغي ايسه تعدادلي و حس اولمالي دير. تک دگيل و گؤرونور . بو تک ايشيق " نور النوار : آدلانير و يارانيشين مرکزي دير . اونون فلسفي دونيا گؤروشونده ، اولوم ، طبيعي و مادي بير مساله دگيل ، بلکه انساني سونسوز ( ابدي ) ائدن بير گوج دور . اشراقيه " نور و ظلمت " دئديکلده ، هئچ ده قصدي مجوسييه ايشيق و قارانليغي دگيلدير ، بلکه تورکلرين ايناديقلاري و سئديکلري اودا اشاره دير . او حتي تاکيد ائدير کي نور و ظلمت مساله سينده ، " مجوس کفره سي و ماني الحادي " دگيلدير . بئله ليگله شهاب الدين سهروردي نين آذربايجان فلسفه تاريخي نين باش فصلي حساب ائده بيلسک ، دئمه لي ييک کي او بيزيم مدون فلسفه تاريخيميزين بيرينجي آدليم شخصيتي ساييلماقدادير .

قاراقوسلو شهاب الدين دن سونرا گلن آذربايجان فلسفه چيلري آراسيندان ، ايکي باشقا بؤبمه ده وارميش : بيري " ودود تبريزي" و او بيري ايسه "رجبعلي تبريزي " دير . کي گلجکده مين بير افتخار بولومونده بو تفخرلريميز ي سيز عزيز اوخوجولاريميزا تانيتدايراجاغيق . -----------------------------بو مقاله نين حاضيرلاماغيندا " مقالات ايرانشناسي : يازار دکتر ح.م.صديق" - شيخ شهاب الدين کنگره سي نين نشر ائتديکي اوچ جيلدليک مقاله لر مجموعه سي و حکيم ملا عبدالله زنوزي و زنوزيه مکتبي کيتابلاريندان فايدالانميشام

مشاهير تركهاى ايران : شيخ اشراق

يحيي بن حبش بن اميرك ملقب به شهاب الدين ، شيخ اشراق، شيخ مقتول و شهيد و مُكني به ابوالفتوح، حكيم معروف و محيي حكمت اشراق است ؛ وي در سال 549 ه.ق در سهرورد - (زنجان آذربايجان) متولد گشت . او حكمت و اصول فقه را نزد " مجدالدين جيلي " استاد فخر رازي در مراغه آموخت و در علوم حكمي و فلسفي سرآمد شد و به قوت ذكا ، حدّت ذهن و نيك انديشي ، بر بسياري از علوم علمي اطلاع يافت و چون در بسياري از موارد خلاف رأي قدما نظر می داد و از حكمت ايراني و اصطلاحات دين زردشتي استفاده می نمود ، متعصبان او را به الحاد متهم كردند و علماي حلب ، خون او را مباح شمردند. صلاح الدين ايوبي فرمانرواي مصر و شام فرمان داد او را به قتل رسانند و سرانجام وي در سال 578 ه.ق درحبس و در سن 38 سالگي خفه شد.

شيخ اشراق در فلسفه

سهروردي ، حكمت اشراق را احياء كرده و به كمال رسانيد ، فلسفه او التقاطي است و در آن آثاري از اصول عقايد حكماي يونان به خصوص افلاطون و نوافلاطونيان و حكماي قديم ايران( فهلويون) و اصول دين زردشت ، به خوبي نمايان است. اين فلسفه به حكمت اشراق معروف است و پس از او شارحان وي ( شهرزوري و قطب الدين شيرازي) و حكمايي مانند صدرالدين شيرازي و هادي سبزواري عقايد او را دنبال كردند و به تأييد و توضيح آن پرداختند. سهروردی درباره مشرب عرفاني خود گويد: " بيشتر نظرات من فقط زاده فكر نيست. بلكه بر اثر رياضت و راهنمايي ذوق حاصل شده است. پس چون از راه برهان به دست نيامده و از راه عيان حاصل شده به تشكيك ، مشككي از ميان نمي رود. طريق من طريقي است كه همه سالكان راه حق و امام الحكمه افلاطون پيش گرفته و به ياري ذوق به حل بسياري از مشكلات توفيق يافته اند. " وي قايل به اصالت ماهيت است و وجود را امري اعتباري و عقلي مي داند و ماهيت را كه اصل است و همه عالم از آن تشكيل يافته است چهارقسم ذكر مي كند: زيرا يا نور است يا ظلمت، و هر يك از اين دو يا جوهر است يا عرض.

آثار سهروردی

سهروردي آثار متعددی به فارسي و عربي دارد . مهمترين آنها از اين قرارند، منطق التلويحات، كتاب التلويحات، كتاب المقاومات، كتاب المشارع و المطارحات، حكمة الاشراق ، رسالة في اعتقاد الحكماء، قصة الغربة الغربية، آواز پر جبرئيل، رسالة العشق، لغت موران، سفير سيمرغ، ترجمه رسالة الطيرابن سينا، اللمحات، الهياكل النورية، الالواح العمادية، المبدأ و المعاد، طوارق الانوار، البارقات الالهية، لوامع الانوار، روزي با جماعت صوفيان، عقل سرخ، پرتونامه. از غالب كتب او نسخ متعددی در دست است و بخش مهمي از آنها به چاپ رسيده است.

فلسفه اِشراق

در فلسفه نام مكتبي است كه معرفت ، يا آگاهي ، نسبت به جهان هستي و يافت حقايق را از راه روشنايي باطن و تابش انوار الهي به ذهن آدمي امكان پذير مي داند . واژه اشراق كه به معني روشن شدن ، درخشيدن ، تابيدن و نوربخشي است ، خود مفهوم اين فلسفه را در بردارد .فلسفه اشراق در قرن ششم هجري از آميختن و پيوند يافتن چند انديشه فلسفي و عرفاني به وجود آمد . بنيانگذار اين فلسفــه " شهاب الدين سهروردي " است كه به شيخِ اشراق مشهور است و مكتب فلسفي او حكمتِ اشراق ناميده مي شود . تفكر فلسفي در سرزمينهاي اسلامي تا قرن ششم هجري بيشتر بر اساس فلسفه َمشــّاء ، ( يعني فلسفه ارسطو ) ، و نماينده برجستــه آن ابن سينا بود كه روش آن استدلالي و بر مبناي عقل استوار است .سهروردي كه از انديشه هاي عرفاني ، ذوقي و فلسفه افلاطون و نو افلاطونيان تأثير پذيرفته بود ، اگر چه به روش استدلالي مَشّائيان توجه داشت و از اين روش براي دريافتن حقيقت استفاده مي كرد ، اما نگرش او به عالم هستي بر خلاف مشائيان بود . بنا بر حكمت اشراق تنها با روش استدلالي نمي توان به معرفت و حقيقت رسيد ، بلكه اين معرفت از راه اشراق باطن و درك و دريافت دروني ممكن مي شود . براي حكمت اشراق ، سه سرچشمه عمده مي توان نام برد . نخست انديشه هاي عرفاني و ذوقي كه از آثار منسوب به هِرمِس مايه گرفته اند . هرمس كه بعضي از پژوهشگران او را مهمترين منشأ انديشه هاي اشراقي مي دانند ، شخصيتي است كه از او به صورت هاي گوناگون نام برده شده است . گروهي او را همان اِدريس پيامبر مي شمرند كه در قرآن كريم نيز نام او آمده است . در روايت هاي ديگر ، او را بنيانگذار حكمت ، نجوم ، كيميا و پزشكي مي دانند . حكمت اسلامي ، كه بنيانش بر قرآن و وحي است ، انديشه هاي عارفانِ مسلمان و بينش اشراقي ابن سينا ( در كتاب حِكمَتُ المَشرِقيين ) نيز از نخستين سرچشمه هاي حكمت اشراق به شمار مي روند .سرچشمه دوم ، تعليمات افلاطون و به خصوص تجربه هاي روحاني و اشراقي نو افلاطونيان است . بينش سهروردي در باره منشأ كل كائِنات ، يعني نور الانوار ، و شكل يافتن جهان ِهستي از فيض او ، شباهت بسيار به اساس تفكر نوافلاطونيان در باره ذات ِ خداوند و جان هستي دارد .سرچشمه سوم ، اصلِ وجودِ نور و ظلمت است كه از انديشه هاي حكيمان ايران باستان و آيين زردشت بر تضاد و كشاكش ميان دو نيرو ، يعني نور يا نيكي و ظلمت يا بدي ، استوار است ، در اين كشاكش ، سرانجام نور بر ظلمت چيره مي شود . نيرومندي و جاودانگي نور در نزد حكيمان ايران باستان و آيين زردشت ، نوعي نگرش ِ عرفاني به اساس هستي است كه سهروردي براي بيان انديشه هايش در حكمت اشراق از آن بهر ه بسيار گرفته است . در حكمت اشراق ، نورالانوار يا نور نورها شبيه همان روشنايي بي پايان است كه در اَوِستا توصيف شده و اَهوراَمَزدا نام گرفته است . اما بيان سهروردي از نور و ظلم ، با آنچه در آيين زردشت آمده است تفاوتي آشكار دارد .

در آئين زردشت ظلمت يعني مظهرِاهريمن ، منشأ و به وجود آورنده بديهاست . اما در حكمت اشراق ظلمت نيروي مستقلي نيست و نمي تواند چيزي را در جهان به وجود بياورد ، بلكه عدم ِ نور است كه ظلمت ناميده مي شود . سهروردي همچنين نام فرشتگان مقدس ِ ( اَمِشاسپندان ) آيين زردشتي را بر نورهاي واكنشي به واسطه نهاده است ، كه از نورالانوار صادر شده اند و پديد آورنده جهان هستي هستند . نام نور نخستين بهمن ( وٌهٌومَن ) است . آن نورهايي را كه نگهبان يا فرشته انواع ( مانند آب و آتش و گياهان ) در جهان هستي هستند ، به نام امشاسپندان ارديبهشت ، خرداد و اَمٌرداد ناميده است .اساس و مبدأ كل كائنات در حكمت اشراق ، نورالانوار يا نورِ مطلق است ، كه نورِ قاهر ِ نخستين يا نورِ چيره شونده عظيم از آن صادر مي شود . نور نخستين ( بهمن ) ، كه به طور مستقيم و خود به خود بدون نياز به علتي از نورالانوار روشنايي و فيض مي گيرد ، بر همه نورهاي ديگر تسلط دارد و منشأ همه حركتها در عالم است . اشراقات ، يعني تابشهاي اين نور ، لايتناهــــي ( بي پايان) است و همه چيز را در بر مي گيرد . همواره نوري كه در مرحله برتر قرار دارد واسطه به وجود آمدن نور فروتر مي شود و بر آن تسلط دارد . نور فروتر از وجود نور برتر كسب نور مي كند ؛ انوار اين نور عظيم هنگامي كه در ذهن و مغز انسان جاي بگيرند او را به معرفت مي رسانند . آن گاه پرده ظلمتي كه بين نفس يا روح انساني ( كه فروترين است ) و عالم حقيقت وجود دارد از ميان مي رود . به اين سبب هر نفس انساني در هر درجه اي از كمال كه باشد در جستجوي نورالانوار است كه سرچشمه حقيقت است تا از آن بهره مند شود . به اين ترتيب در حكمت اشراق آنچه در جهان محسوس ديده مي شود حقيقي نيست ، و حقيقت آن در همان نورهاي واسطه است . اين تعبير شبيه جهان مِثالي در فلسفه افلاطون ( مُـثل افلاطون ) است .حكمت اشراق گرايش نويني در فلسفه اسلامي بود كه حكمت ايرانيان باستان را وارد جريان كلي فلسفه اسلامي كرد . در اين فلسفه مفهومها و اصطلاحات تازه اي به كار رفته است ، كه بعضي از آنها از مفهومهاي حكمت باستاني ايرانيان گرفته شده است . مي توان گفت كه جهان بيني حكمت اشراق ، واكنشي در برابر تَعبٌّد و دنيا پرستي زمانه خود نيز بوده است ؛ زيرا رهايي آدمي از هوسها و نيازهاي مادي ، فراتر رفتن از صورت ظاهر دين ، و سست كردن پايه هاي حكومت دنيوي ( كه خلافت عباسي در آن زمان نمونه آشكار آن بود ) از بٌنمايه هاي آن است .پديد آمدن حكمت اشراق ، در قرن ششم هجري ، راه نويني در فلسفه اسلامي گشود . پس از آن تفكر فلسفي در ايران به فلسفه اشراق گرايش يافت . اين حكمت بر متفكران شيعه تأثير عمده اي داشت . نخست قطب الدين شيرازي و شمس الدين شهرزوري ( مريد و شاگرد سهروردي ) در قرن هفتم هجري قمري و سپس صدرالدين شيرازي ، معروف به مٌلاصدرا ، در قرن يازدهم و انديشمندان ديگري به توضيح و تفسير حكمت اشراق پرداختند . هانري كٌربَن ، ايران شناس فرانسوي معاصر ، نيز در باره حكمت اشراق و عقايد سهروردي پژوهش گسترده اي كرده و فهرستي از آثار سهروردي گرد آورده است . او مقدمه با ارزشي به زبان فرانسه برآثار سهروردي نوشته و فلسفه اشراق را از برجسته ترين بخش هاي فلسفه اسلامي دانسته است .

شرح حال سهروردي:
ـ شيخ شهاب الدين ابوالفتوح يحيي سهروردي، معروف به «شيخ اشراق» ، شهاب مقتول وشيخ مقتول، «مؤسس حكمت اشراق(1)» و از حكماي بزرگ اسلام در قرن 6 ميلادي (587 هـ . ق) است.شيخ اشراق ،حكمت و اصول فقه را در مراغه نزد مجدالدين جيلي، كه استاد امام فخر رازي نيز بود، فرا گرفت و در حكمت تبحر و احاطة تمام يافت سپس به تفكّر و رياضت پرداخت، و چند سالي را در عراق و شام به سياحت و مطالعه گذرانيد،‌ و چنانكه مشهور است در علوم غريبه نيز تبحر بهم رسانيد. در حلب مورد اتهام و مخالفت فقها واقع شد،‌ و به امر صلاح الدين ايوبي، بوسيلة پسرش، ظاهر (الملك الظاهر)، توقيف شد، و بر خلاف ميل ظاهر، در حقيقت به اصرار فقها و به امر صلاح الدين،‌ در حدود سن 36 يا 38 سالگي به قتل رسيد.

تاليفات شيخ اشراق:
1- حكمه الاشراق 2- تلويحات 3- المشارع و المطارحات 4- هياكل النور 5- كلمه التصوف 6- رساله عقل سرخ 7- آواز پر جبرئيل 8- روزي با جماعت صوفيان 9- رساله في حاله الطفوليه
.....

مكتب شيخ اشراق:
ـ شيخ اشراق با آنكه در حكمت مشائي تتبع و تبحّر داشته است، آيين مشائين و پيروان ارسطو را سست يافته وسخت انتقاد كرده است، و روش خود را، كه حكمت اشراق و حكمت نوريه خوانده است، به حكماي مشرق منسوب داشته است (با آنكه مباني حكمت اشراقي به حكماي مشرق منسوب است، لفظ اشراق ظاهراً با كلمة شرق و با اشراق شمس ارتباط وضعي ندارد، بلكه انتساب عنوان اشراقي به اين دسته از حكما و به حكمت آنها، از آن روست كه قائل به حصول معرفت تام ،از طريق اشراق باطن و روشني قلب مي باشند).ـ وي با آنكه حكيم است نوعي مشرب تصوف دارد،با اينحال از صوفيه بشمار نمي آيد،‌ و كلمه التصوف (؟) نيز بيشتر شامل مسائل علم الهي است تا عقايد متصوفه،‌ حكمت اشراقي در حقيقت نوعي تئوزوفيtheosophy) = حكمت الهي و عرفان)....... است، و از آن به علم سلوكي نيز تعبير مي كنند.اين علم، نوعي فلسفة نو افلاطوني است كه با اصطلاحات مأخوذ از آيين قديم ايرانيان توأم شده است،‌ و پيروان آن را اشراقيان و اشراقيون و اهل اشراق مي خوانند.

ـ در حكمت سهروردي، مبادي نو افلاطوني و تعاليم هرمسي با عقايد و اصطلاحات حكمت مغان بهم در آميخته است. اما خود او،‌ اگرچه حكمت خويش را بر قاعدة نور و ظلمت منسوب به قدماي فارسي مبتني مي داند، اما از آراء و عقايد شرك آلود مجوس ومانوي كاملاً مبراء است. نزد وي منشاء كل كائنات «نور الانوار» است، كه نور قاهر نخستين از آن صادر مي شود. البته نور نخستين،‌ در ظهور خويش، حاجت به علت ندارد، و به ذات خويش قائم است،‌در صورتي كه هر چيز ديگر عَرَضي و تَبَعي است، ‌و به اصطلاح، ممكن الوجود است، و استقلال ندارد. پس، ظلمت ـ بر خلاف پندار مجوس ـ امري مستقل نيست كه در مقابل نور باشد، ‌بلكه نسبت آن با نور، نسبت عدم در برابر وجود است. نور نخستين منشا تمام حركات عالم است، اما حركت خود او، تغيير مكان نيست،بلكه فيض و اشراق است كه لازمه ذات او است. اشراقات او نيز لايتناهي است،‌ و همواره اشراقات عاليتر منشاء و مبدأ اشراقات فروتر مي شود،‌ و متدرجاً نور عالي منشاء نور سافل و نور سافل منشاء نور اسفل مي گردد. هر نور عالي نسبت به نور سافل قاهر بشمار مي آيد،‌و هر نور سافل نسبت به نور عالي شوق و محبت دارد. تمام اين اشراقات وسائط بشمار مي آيند. (شبيه ملائكه در نزد متكلمين).ـ عالَم چون اشراق نور نخستين است، ‌مثل خود او قديم و ازلي است، اما چون خود، موضوع اشراقات متكرر(قابل تكرار) است،‌ ممكن الوجود است نه واجب الوجود.ـ باري شيخ اشراق، مثل افلاطون، به چيزي نظير عالم «مُثُل» (2) افلاطوني و دنياي «امشاسپندان »، كه وي آنها را انوار متوسط مي خواند، قائل است و مي گويد:حكيمان فارس اين گونه انوار متوسط را به نامهايي چون خرداد، مرداد و ارديبهشت مي خوانده اندـ حكمت شيخ اشراق، مثل عرفان صوفيه، بر ذوق و كشف مبتني است، و او آن را حاصل خلوت خويش مي داند.
--------------------------------------------------------------------------------
(1) حكمت درعربي = فلسفه در فارسي مسلمين لغت فلسفه را از يونان گرفتند، صيغه عربي از آن ساختند و صبغة ‌شرقي به آن دادند و آن را به معني مطلق دانش عقلي به كار بردند. (همه دانشهاي عقلي در مقابل دانش هاي نقلي از قبيل: لغت، نحو، صرف، معاني، بيان، بديع، عروض، تفسير، حديث، فقه، اصول،را تحت عنوان كلي فلسفه نام مي بردند) و فيلسوف به كسي اطلاق مي شد كه جامع همه علوم عقلي آن زمان و اعم از الهيات و رياضيات و طبيعيات و سياسيات و اخلاقيات و منزليات بوده باشد و به اين اعتبار بود كه مي گفتند «هر كس فيلسوف باشد جهاني مي شود علمي مشابه جهان عيني». فلسفه (يعني علم عقلي) بر دو قسم است نظري و عملي. فلاسفه اسلامي به دو دسته تقسيم مي شودند: فلاسفه اشراق و فلاسفه مشاء سردسته فلاسفه اشراقي اسلامي، شيخ سهروردي از علماي قرن ششم و سردسته فلاسفه مشاء اسلامي، شيخ الرئيس ابوعلي بن سينا بشمار مي رود. اشراقيان پيرو افلاطون، و مشائيان پيرو ارسطو بشمار مي روند. تفاوت اصلي روش اشراقي و روش مشائي در اين است كه در روش اشراقي براي تحقيق در مسائل فلسفي و مخصوصاً «حكمت الهي» تنها استدلال و تفكرات عقلي كافي نيست، سلوك قلبي و مجاهدات نفس و تصفيه آن نيز براي كشف حقايق ضروري و لازم است اما در روش مشائي فقط تكيه بر استدالال است. ما قبل از شيخ اشراق در سخن هيچ يك از فلاسفه مانند فارابي و بوعلي و يا مورخان فلسفه مانند شهرستاني نمي بينيم كه از افلاطون به عنوان يك حكيم طرفدار حكمت ذوقي و اشراقي ياد شده باشدوحتي به كلمه اصطلاحي «اشراق» هم برنمي خوريم. شيخ اشراق بود كه اين كلمه را بر سر زبانها انداخت و هم او بود كه در مقدمه كتاب حكمت اشراق گروهي از حكماي قديم، از جمله فيثاغورس و افلاطون را طرفدار حكمت ذوقي و اشراقي خواند واز افلاطون به عنوان « رئيس اشراقيون » ياد كرد.

2- نظريه مُثُل: طبق نظريه مثل آنچه در اين جهان مشاهده مي شود اعم از جوهر وعرض، اصل و حقيقتشان در جهان ديگر وجود دارد. و افراد اين جهان به منزله سايه ها و عكس هاي حقايق آن جهاني مي باشند. مثلا افراد انسان كه در اين جهان زندگي مي كنند همه داراي يك اصل و حقيقت در جهان ديگر هستند. و انسان اصيل و حقيقي، انسان آن جهاني است همچنين در مورد ساير اشياء. افلاطون آن حقايق را «ايده» مي نامد. در دوره اسلامي كلمه «ايده» به «مثال» ترجمه شده است و مجموع آن حقايق به نام «مُثُل افلاطوني» خوانده مي شود. بوعلي سخت با نظريه مثل افلاطوني مخالف است و شيخ اشراق سخت طرفدار آن است. يكي از طرفداران آن ميرداماد و ديگري صدرالمتالهين است. البته تعبير اين دو حكيم از مُثُل خصوصاً ميرداماد، با تعبير افلاطون و حتي با تعبير شيخ اشراق متفاوت است.
1ـ دائره المعارف فارسي/ غلامحسين مصاحب/ جلد اول/ ص 1384
2ـ برگرفته از كتاب: آشنايي با علوم اسلامي/ استاد مطهري/ جلد اول / فصل

مشاهير تركهاى ايران: شيخ اشراق شهاب الدين سهروردي٫ شهيد راه حكمت

سيد مجتبي نظام آبادي

اشاره : ‹‹ شهاب الدين سهروردي معروف به شيخ اشراق ، درسال 549 هجري قمري يعني نيمه قرن 6 درقريه سهرورد از توابع زنجان متولد شد وعمر بسيار كوتاه وبا بركتي داشت و 38 سال بيشتر زندگي نكرد . اوبعد ازاتمام تحصيلات رسمي خود ، به سير وسياحت مشغول مي شود ، سفرهاي زيادي انجام مي دهد وازمشايخ واستادان تصوف ديدن مي كند وازاين ديدارها سهم بسياري مي برد ومدت زيادي را به اعتكاف وتفكر و عبادت سپري مي كند . سهروردي درسيره علمي اش بسيار بي پرده سخن مي گفته ودر احتجاجات وبيان امور باطني ، صراحت لهجه داشته است وبراي همين دشمنان زيادي را براي خود به وجود مي آورد وصراحت بيان درابراز اعتقادات باطني اش ، منجر شد كه اورامخالف بااصول دين معرفي كنند علمايي كه به اوحسادت مي ورزيدند ، ازملك ظاهر خواستند كه اورابه اين جرم بكشد ، اما ملك ظاهرچون شيفته سهروردي بود ، تن به چنين كاري نداد ، آنها به سراغ صلاح الدين ايوبي رفتند وچون اوحمايت اين دسته از علما را مي خواست ، به ملك ظاهر فرمان قتل سهروردي را داد ، در تاريخ 587 ملك ظاهر، سهروردي را به زندان انداخت ودرهمان جا از دنيا رفت ودقيقا معلوم نيست كه چگونه از دنيا رفت ودركتابها از اوبه شيخ شهيد وشيخ مقتول ياد مي كنند .››

سهروردي به عنوان بنيانگذار مؤسس مكتب اشراق معرفي مي شود، فلسفه اشراق زماني ظهور كرد كه فلسفه مشاءچنان برعرصه تفكر فلسفي سلطه يافته بود كه كسي جرات ترديد دراصول فلسفه مشاءرا به خود راه نمي داد والبته اين يكي از خطراتي است كه هر انديشه وتفكري را چه در صحنه علم وچه در صحنه فلسفه تهديد مي كند ، اين كه همواره انديشمندان گمان كنند يك فلسفه به تمام پرسشها ومسائل فلسفي پاسخ داده است وديگر جايي براي تفكر جديد وسامان دادن اصول جديد براي بر پاكردن يك خيمه فلسفه ديگر وجود ندارد ، اين وضعيت درفلسفه مشاءرخ داده بود ، يعني فلسفه مشاءچنان برانديشه ها خيره شده بود كه كسي به فكر اين نبود كه يك فلسفه جديد پايه ريزي كند .