Meşhur İranlı Türk Adlım Şexsler, Famous Iranian Turks




























تورك آدليملارى بييوگرافيسى اولان سايتلار

آدليم توركلر-مشاهير تركهاى ايران
آذربايجان آدليملارى: اسكى و اورتا چاغلار
قادينلار: تورك خاتون
آدليم شخص لر: اوجاق
شاعيرلر٫ خاديملر: بيزيم تبريز
شخصيتلر: گجيل سايتى
چهره هاى دوران مشروطيت: روشنگرى
Turk boyukleri-ArazOnline
مشاهير ايرانى
Kim kimdir?
مين بير ايفتيخار-دوزگون سايتى

 
ARCHIVES







فستيوال منتخبان آذربايجانى





 
شخصيت لريميز-سؤزوموز-اؤزوموز

شاه اسماعيل صفوى
شاه اسماعيل صفوى-١
جهانشاه قاراقويونلو


محمد حسين يگانه
محمد حسين كيانى قشقائى
ثمين باغچه بان
يعقوب ظروفچى
فرود گرگين پور قشقايى
پروانه (موچول خانم) قشقايى
تاج السلطنه قاجار
عبدالقادر مراغى
عبدالقادر مراغى-١
صفى الدين اورموى
حاج قربان سليمانى-قوچان
ابوالحسن خان اقبال آذر-الوند قزوين
عاشق حسين جوان-قاراداغ
اوزيئر حاجى بيكف
على سليمى
فرهاد فخرالدينى
عاليم قاسيموف


مظفرالدين شاه قاجار
جعفر پناهى
تهمينه ميلانى
يدالله صمدى
فايقه آتشين-گوگوش
بهروز وثوقى


آيدين آغداشلو
فرح اصولى-زنجان
فرح نوتاش
ميرعلى تبريزى
مرتضى قلىخان شاملو
اكبر بهكلام
ودود مؤذن
بهروز گلزارى
رضا دقتى


اكبرخان رزاقى ساوه اى
عمران صلاحى
مفتون امينى
وحيد قزوينى
تئليم خان ساوه اى
معجز شبسترى
محمدباقر خلخالى
صمد بهرنگى
محمد حسين شهريار
ميرزا مأذون قشقايى
ناظم حكمت ران
رضا براهنى
ميرزه حسن رشديه
پروفسور محسن هشترودى
جبارباغچه بان-ايروان
غلامحسين ساعدى
ايرج ميرزا قاجار
پروفسور لطفىزاده
دكتر على جوان
دكتر جواد هئيت
محمدعلى فرزانه
پرفسور حسين محمدزاده صديق
پروفسور يحيى عدل
محمدعلى تربيت
كريم مشروطه چى-سؤنمز
ميرهدايت حصارى
عزيزمحسنى
بهزاد بهزادى
پروفسور على مينايى


حكيم جهانگيرخان قشقايى
شيخ صفىالدين اردبيلى
پير سلطان آبدال
شهاب الدين يحيى سهروردى
شهاب الدين يحيى سهروردى-١
شهاب الدين عمر سهروردى
حاجى بكتاش ولى نيشابورى
دده قورقود
يونوس ائمره
شمس الحق تبريزى
شمس تبريزى
نصيرالدين محمود اخى ائورن
سلطان آبدال موسى
فضل الله نعيمى استرآبادى حروفى
فضل الله نعيمى
نظامى گنجوى
ملانصرالدين
عين القضات همدانى
شيخ محمود شبسترى
شيخ محمود شبسترى-١
مولانا جلال الدين رومى
قاضى برهان الدين
عمادالدين نسيمى
فضولى


سيدجعفر پيشه ورى
شيخ محمد خيابانى
سلطان احمدشاه قاجار
دكتر مصدق قاجار
كلنل محمدتقى خان پسيان
ستارخان قاراجاداغى
سيد جمال الدين اسدآبادى
عليرضا نابدل اوختاى
بهروز دهقانى
حيدرخان عموغلو
عباس ميرزا
سليمان ميرزه اسكندرى
بيژن جزنى
مهدى بازرگان
دكتر تقى ارانى
حنيف نژاد-تبريز
سعيد محسن-زنجان
كرامت دانشيان
مهدى باكرى
باقرخان


اوللوسونو
اوزون حسن آغ قويونلو
اوزون حسن آغ قويونلو-١
كوراوغلو
بابك خرمدين
بابك خرمي
آقا محمدخان قاجار
آقا محمدخان قاجار-١
نادر شاه افشار
نادر شاه افشار-١
آتروپاتس
آتروپات
بابا الياس خراسانى
مرتضىقليخان بيات ماكو
قيزيل آرسلان
شمس الدين ايلدنيز
شاه عباس
اوروج بيگ بيات-دون ژوآن
قاراپيرى بيگ قاجار


حسين رضا زاده
على دايى
جعفر سلماسى


محمد مجتهد شبسترى
ميرزا احمد تبريزى
محمدتقى جعفرى
ثقه الاسلام
علامه طباطبائى
معصومى همدانى
ابولقاسم خوئى
صفى الدين اردبيلى
زردشت















ADLIMTÜRKLER


SOZUMUZ LINKS

سؤزوموز- وبلاگ عمومى تركهاى ايران
سؤزوموز- در پرشين بلاگ
تورك خاتون- وئبلاگ زنان ترك
ايلخان- تركهاى جنوب و مركز ايران
افشار- وئبلاگ تركهاى خراسان
آدليم توركلر- مشاهير تركهاى ايران
٢١ آذر- وبلاگ حكومت ملى آذربايجان

 
Saturday, June 14, 2003  

عياران‌ تبريز
مشاهير تركهاى ايران: حسن‌ دائي‌ اوغلو «تبريزلي‌ حسن‌ دائي‌»
حبيب‌الله‌ تاباني‌


ايران‌ در طول‌ تاريخ‌ پرفراز و نشيب‌ و قرون‌ پرمبارزه‌و نبردش‌، با چهره‌ها و شخصيتهاي‌ استثنائي‌ و بزرگي‌روبرو شده‌ كه‌ هر يك‌ از آنها يك‌ قهرمان‌، يك‌ دلاور ويك‌ رادمرد و بزرگمردي‌ بوده‌اند كه‌ چون‌ ستاره‌اي‌تابناك‌ بر آسمان‌ حيات‌ اين‌ ملت‌ درخشيده‌اند ولي‌متأسفانه‌ به‌ علت‌ سيستم‌ غلط‌ حكومتي‌ و خانخانگيري‌حاكم‌ بر جامعه‌ در طول‌ تاريخ‌ گذشته‌ هيچگاه‌ اين‌قهرمانان‌ نشان‌ داده‌ نشده‌اند و قهرمانيها و از جان‌گذشتگيهاي‌ آنان‌ در پشت‌ چهره‌هاي‌ حاكم‌ و صاحب‌اختيار زمان‌ خود، رنگ‌ باخته‌ و سايه‌اي‌ نامعلوم‌ به‌ نظررسيده‌اند كه‌ ديگران‌ را براي‌ مشخص‌ كردن‌ آنان‌، حال‌جستجو نبوده‌ و اگر هم‌ براي‌ مدتي‌ كوتاه‌ مطرح‌ شده‌اند،به‌ تدريج‌ از خاطره‌ها محو و در پرده‌هاي‌ ابهام‌ باقي‌مانده‌اند در حاليكه‌ در لابلاي‌ دلها حياتي‌ جاوداني‌داشته‌اند و در تاريكي‌ شبهاي‌ دراز زمستان‌ مادرها ومادربزرگها، شرح‌ حال‌ آنان‌ را در گوش‌ فرزندان‌ اين‌سرزمين‌ بازگو كرده‌ و نهال‌ آن‌ قهرمانيها را، ازكوراوغلوها و بابك‌ها و... حسن‌ دائي‌ اوغلوها را در دل‌آنها نشانده‌اند. داستان‌ «حسن‌ دائي‌ اوغلي‌» آزادمردتبريزي‌ كه‌ سپاه‌ عثماني‌ را به‌ مدت‌ چند روز، خود وچند نفر از دوستانش‌ در پشت‌ دروازه‌هاي‌ تبريزنگاهداشت‌ و اجازه‌ نداد به‌ شهر وارد شوند و در اين‌روزهاي‌ كوتاه‌، صدها نفر از عثمانيان‌ را كشته‌ و از رده‌خارج‌ كردند، از جملة‌ آن‌ دلاورمردان‌ گمنام‌ تاريخ‌ است‌.


مردم‌ تبريز در زمان‌ صفويان‌ صدمات‌ بسياري‌ ازعثمانيان‌، ديدند ولي‌ اين‌ مردم‌ در هر حال‌ مثل‌ هميشه‌براي‌ حفظ‌ شرف‌ و ناموس‌ خود و دفاع‌ از خاك‌ وطن‌ درمقابل‌ عثمانيان‌ از هيچ‌ كوششي‌ كوتاهي‌ نكردند و در آن‌روزها هم‌ كه‌ «شاه‌ طهماسب‌ صفوي‌» هنوز سلطنت‌طولاني‌ و كم‌ فروغ‌ خود را سپري‌ مي‌ساخت‌، با اينكه‌مردم‌ دل‌خوشي‌ از او نداشتند و بقول‌ «وين‌ چنتوآلساندري‌» سفير جمهوري‌ و نيز ]... البته‌ اين‌ مطلب‌درست‌ است‌ كه‌ مردم‌ تبريز به‌ قدر مردم‌ ديگر شهرهاعشق‌ و احترام‌ براي‌ شاه‌ طهماسب‌ قائل‌ نيستند، زيرامي‌گويند: كه‌ شاه‌ آنجا را ترك‌ گفته‌ و به‌ قزوين‌ رفته‌...زيرا ديده‌ است‌ كه‌ چنانكه‌ دلخواه‌ او است‌ در تبريز مورداحترام‌ نيست‌...(1)[، در سال‌ 993 ه.ق‌ آنگاه‌ كه‌ سلطان‌مراد سوم‌ امپراتور عثماني‌ از صلح‌ طولاني‌ (صلح‌ سي‌ساله‌) با ايران‌ خسته‌ شده‌ بود و دنبال‌ بهانه‌ مي‌گشت‌«اوزدمير اوغلو عثمان‌ پاشا» را دستور داد تا رهسپارايران‌ و تبريز گردد و او هم‌ همراه‌ با چهل‌ هزار سپاهي‌متوجه‌ اين‌ شهر شد كه‌ در ضمن‌ راه‌ «چغاله‌ اوغلو» والي‌«وان‌» هم‌ با چندين‌ هزار نفري‌ به‌ او ملحق‌ گرديد. اين‌سپاه‌ خيلي‌ راحت‌ تا دروازه‌هاي‌ تبريز پيش‌ رفتند و درپشت‌ ديواره‌هاي‌ شمال‌ غربي‌ و محله‌ «شام‌ غازان‌ =شنب‌ غازان‌» قرار گرفتند. اين‌ تنها مطلبي‌ است‌ كه‌ دركتابهاي‌ تاريخي‌ از آن‌ درج‌ شده‌ و در بعضي‌ها كه‌ كمي‌هم‌ به‌ شرح‌ بيشتري‌ پرداخته‌اند، مي‌نويسند: پس‌ ازنبردي‌ با سپاهيان‌ ايران‌ سرانجام‌ وارد تبريز شدند.(2)


اما اين‌ چند روزي‌ كه‌ به‌ اصطلاح‌ نبرد مختصري‌ باسپاهيان‌ ايران‌ كردند، روزهاي‌ غرور و افتخار ايرانيان‌ ومخصوصاً تبريزيان‌ بود، روزهائي‌ كه‌ رادمردي‌ بي‌باك‌ وجنگجوئي‌ شجاع‌ همراه‌ با عده‌اي‌ سپاهي‌، كه‌ بايد گفت‌دوستان‌ او بودند، در برابر عثمانيان‌ ايستادند و چون‌سپاهيان‌ ايراني‌ موجود در تبريز عده‌شان‌ بسيار كم‌ بود وآمادگي‌ لازم‌ را نداشتند بنابراين‌، اين‌ عده‌ كم‌ تعدادمي‌بايستي‌ آنقدر در مقابل‌ سپاهيان‌ عثماني‌ بايستند تانيروي‌ كمكي‌ به‌ داد آنها برسند. «خالدپاشا» از زبان‌«سواره‌بيگ‌» يكي‌ از سران‌ عشاير كرد همراه‌ سپاهيان‌عثماني‌ مي‌نويسد: ]... ماها كاملاً بي‌خبر از تعدادسپاهيان‌ حريف‌ خود، بوديم‌ و شرايط‌ طوري‌ بود كه‌تصرف‌ تبريز را انجام‌ شده‌ مي‌دانستيم‌ وقتي‌ پشت‌دروازه‌هاي‌ تبريز رسيديم‌ و بيش‌ از چند كيلومتر با شهرفاصله‌ نداشتيم‌، فرماندهان‌ سپاه‌ نگهبانان‌ را معين‌كردند و بقيه‌ خيلي‌ راحت‌ منتظر فرداي‌ آن‌ شب‌ شديم‌ وخوابيديم‌ تا كار تبريز را تمام‌ كنيم‌!! هنوز ساعتي‌ چندنگذشته‌ بود كه‌ به‌ فرياد سربازان‌ و شيهه‌ اسبان‌ از جاي‌پريديم‌. قيامتي‌ برپاي‌ بود و در تاريكي‌ هيچ‌ چيز معلوم‌نبود و دوست‌ و دشمن‌ قابل‌ شناسائي‌ نبودند. فرماندهان‌سپاه‌ عثماني‌ خود را عقب‌ كشيده‌ و بر روي‌ تپه‌هاي‌ كم‌ارتفاع‌ اطراف‌ تبريز قرارگاهي‌ براي‌ خود بوجود آوردندو تا صبحگاهان‌ چكاچك‌ شمشير و صفير تيرها و...صحنة‌ كارزار را پر كرده‌ بود و چون‌ هوا روشن‌ شد معلوم‌گرديد كه‌ به‌ ما شبيخون‌ زده‌اند و بيشتر تلفات‌ ما هم‌توسط‌ افراد خودي‌ حاصل‌ شده‌ است‌. با اينكه‌ يكي‌ ازايرانيان‌ را اسير كرده‌ و حرفهائي‌ از او كشيده‌ بودند، اما،فقط‌ نام‌ فرمانده‌ آن‌ عمليات‌ را گفته‌ و از تعداد افراددشمن‌ حرفي‌ نزده‌ بود. نام‌ فرمانده‌ غافلگير كنندگان‌ ما«حسن‌ دائي‌ اوغلو» شناسائي‌ شد.(3)در بامدادان‌ روز بعد مردم‌ تبريز كه‌ چشم‌ به‌ راه‌سپاهيان‌ دولتي‌ بودند تا آنها را در برابر دشمن‌ محافظت‌كنند باز هم‌ در گروههاي‌ كوچك‌ در برابر سپاهيان‌ عظيم‌عثماني‌ سنگير گرفتند تا با حركات‌ ايزائي‌ و سرگرم‌ كردن‌آنها بتوانند ساعاتي‌ جلوي‌ آنها را، از حمله‌ و ورود به‌تبريز بگيرند زيرا تا آخرين‌ لحظه‌ اميدوار به‌ رسيدن‌نيروي‌ قزلباش‌ بودند.


«حسن‌ دائي‌ اوغلو فرزند عباس‌ نانوا» و از يك‌خانواده‌ كثيرالاولاد تبريزي‌ بود و از مدتها قبل‌ درتبريز، در جزو نيروهاي‌ انتظامي‌ «داروغه‌هاي‌» شهرخدمت‌ مي‌كرد و اين‌ بود كه‌ اغلب‌ او را «حسن‌ داروغه‌»هم‌ مي‌گفتند. در اين‌ هنگام‌ هم‌ وقتي‌ از جنايتها و فجايع‌سپاهيان‌ عثماني‌، در حركت‌ به‌ سوي‌ تبريز، توسط‌فراريان‌ شهرها و قصبات‌ سر راه‌ سپاهيان‌ عثماني‌، اطلاع‌يافت‌، روي‌ شجاعت‌ ذاتي‌ و غيرت‌ و حميتي‌ كه‌ داشت‌،عده‌اي‌ از ياران‌ و همراهان‌ را به‌ دور خود جمع‌ كرد و بعداز بحث‌ و مذاكره‌اي‌ چند تصميم‌ گرفتند تا رسيدن‌نيروهاي‌ دولتي‌ و قواي‌ كمكي‌، دست‌ به‌ مقابله‌ و مبارزه‌بر عليه‌ عثمانيان‌ بزنند تا بدين‌ گونه‌ هرچه‌ بيشتربتوانند ضمن‌ معطل‌ كردن‌ آنان‌، زمينه‌ را براي‌ محافظت‌بيشتر مردم‌ تبريز فراهم‌ آوردند. «خالدپاشا» باز هم‌مي‌نويسد ]... دو روز تمام‌ نيروهاي‌ عظيم‌ عثماني‌ كه‌ ازضعف‌ شهر تبريز آگاه‌ شده‌ بودند و مي‌خواستند كارتبريز را يكسره‌ كنند بر اثر حركات‌ چابكسوران‌ «حسن‌دائي‌ اوغلو» كه‌ در جهتهاي‌ مختلف‌ پراكنده‌ شده‌ و كمين‌كرده‌ بودند و هر از گاهي‌ بي‌باكانه‌ بر سپاهيان‌ عثماني‌ كه‌با خيال‌ آسوده‌ از اينكه‌ نيروئي‌ در شهر تبريز وجودندارد تا جلو آنها را بگيرد، مي‌زدند و در اين‌ حملات‌حساب‌ شده‌ و جانبازانه‌ چنان‌ مي‌جنگيدند كه‌ عثمانيهارا وادار به‌ جبهه‌گيري‌ و ايستادن‌ در مقابل‌ خودمي‌ساختند و با اين‌ حملات‌ و يورشهاي‌ غافلگيرانه‌، كه‌چندين‌ بار صورت‌ گرفت‌، توانستند دشمن‌ را ازپيشروي‌ باز دارند و اينها تا آخرين‌ نفر و آخرين‌ نفس‌مي‌جنگيدند و...(4)[.


«حسن‌ دائي‌ اوغلو» بعد از آنكه‌ تا آخرين‌ حد امكان‌كوشيد و جنگيد با عدة‌ معدودي‌ از افرادش‌ كه‌ برايش‌باقي‌ مانده‌ بود، خود را به‌ داخل‌ شهر تبريز انداختند و تاساعتي‌ چند با سپاهيان‌ عثماني‌ كه‌ وارد شهر شده‌ بودندخانه‌ به‌ خانه‌ به‌ نبرد پرداختند اما... اين‌ مبارزة‌ نابرابرچقدر مي‌توانست‌ دوام‌ داشته‌ باشد؟ سرانجام‌ در آخرين‌لحظه‌ كه‌ تمام‌ همراهان‌ مبارز اين‌ دلاور مرد بزرگ‌تبريزي‌ از پاي‌ درآمده‌ و خود تنها مي‌جنگيد سپاهيان‌عثماني‌ توانستند او را اسير سازند و پيش‌ «چغاله‌اوغلو» بياورند، خالد پاشا مي‌نويسد ]... چغاله‌ اوغلوكه‌ از شجاعت‌ و بي‌باكي‌ اين‌ جنگجوي‌ تبريزي‌، متحيرشده‌ و طبق‌ عادت‌ تمام‌ انسانهاي‌ شجاع‌ از وي‌ خوشش‌آمده‌ بود، كوشيد «حسن‌ دائي‌ اوغلو» را با خود همراه‌سازد و وعده‌هاي‌ زيادي‌ هم‌ به‌ او داد ولي‌... بالاخره‌چون‌ از همراهي‌ «حسن‌ دائي‌» نااميد گرديد دستور داد تاذره‌ ذره‌ با بريدن‌ زبان‌ و گوش‌ و... جان‌ او رابگيرند...(5)[ و سرانجام‌ اين‌ دلاور تبريزي‌ راهي‌ را كه‌در پيش‌ گرفته‌ بود و آن‌ هم‌ راه‌ فداكاري‌ و جانبازي‌ درراه‌ وطن‌ و هموطنانش‌ بود، اسير و با شرح‌ دلاوريهاي‌ اوتوسط‌ دشمنانش‌ نامي‌ جاودانه‌ يافت‌...


پاورقي‌


1ـ سفرنامه‌هاي‌ ونيزيان‌ در ايران‌ ترجمة‌ منوچهر اميري‌ صفحه‌445.
2ـ تاريخ‌ تبريز نوشته‌ ولادمير مينورسكي‌ ترجمه‌ عبدالعلي‌كارنگ‌ صفحه‌ 3-52.
3ـ اكراد در منگنه‌ جنگهاي‌ ايران‌ و عثماني‌ نوشتة‌ حسين‌خالدپاشا ترجمة‌ متن‌ كردي‌ از راقم‌ چاپ‌ هولر = اربيل‌ صفحه‌275.
4ـ پيشين‌، اين‌ كتاب‌ توسط‌ آقاي‌ محمدصالحي‌ در اختيارنگارنده‌ گذاشته‌ شد كه‌ اينجا لازم‌ است‌ سپاس‌ خود را از ايشان‌اعلام‌ دارم‌.
5ـ همان‌، ص‌ 275


مشاهير تركهاى ايران: صفر قهرمانيان


صفر قهرمانيان، باسابقه‌ترين زنداني سياسي ايران و قديمي‌ترين زنداني سياسي جهان، صبح يكشنبه 19 آبان ماه در بـيـمـارستان « ايرانــمـهـر » تهران زندگي را بدورد گفت. صــفــرخــان صبح روز جـمـعـه به بيـمارسـتـان انتـقال يـافـته بــود و وضـع سـلامـتـي وخـيـمـي داشـت. وی، هنگام مرگ 81 سال داشت و بيش از سي سال از عمر خود را در زندان هاي محمدرضا پهلوي گذراند. جوانسال بود كه مبارزه عليه ستم ارباب رعيتي را آغا‎ز كرد و اندك زماني بعد به صفوف مبارزان دمكرات آذربايجان پيوست. با شكست دمكرات ها در آذربايجان ، از خانه و كاشانه آواره و سرانجام در سال 1327 در اروميه بازداشت شد. 30 سال زندان كشيد و سپس توسط قيام ملت و با افتخار تمام آزادي خـود رابـازيــافـت. صفرخان درتمام 30 سال زندان ،‌در برابر قدرت و حكومت و زورگويان، نمونه مقاومت و عزت و غرور و در برابر همبندان و ديگر مبارزان با هر گرايش و سليقه اي ، نمونه‌ي خلق و خوي انسانـي و دوستي و محبــت بــود.


حسن يوسفي اشكوري، اكبر گنجي، علي افشاري، عمادالدين باقي و ناصر زرافشان به خاطر درگذشت صفر قهرماني پيام تـســـليت فـرستـــادنـــد فريبرز رييس‌دانا از دوستان قهرمانيان نيز با اشاره به سوابق وي گفت: زنده‌ياد صفر قهرمانيان در ميان يارانش به صفرخان اشتهار داشت و اين «خان» نشان‌دهنده‌ي تعلق شخصيت او به توده‌هاي مردم است و به معني علامت متداول خان نيست. وي خاطرنشان كرد: صفرخان مبارزه عليه ستم و خودكامگي و ظلم و جور و بهره‌كشي اربابان را در روستاهاي اطراف مراغه و عجب‌شير آغاز كرد و به دليل حساسيت‌ها ويژه و آشنايي با جنبش‌هاي انقلابي و يادگارهاي جنبش مشروطه از دهه‌ي ‌٢٠ خورشيدي وارد مبارزه‌ي سياسي عليه ظلم و جور اربابان شد. رييس‌دانا گفت: صفر قهرمانيان در كركوك بازداشت شد و به زندان رژيم جبار عراق گرفتار آمد و پس از مدتي تحمل زندان به ايران پس فرستاده شد. او توانست مدتي از چنگال ماموران بگريزد و در شهرستان‌هاي ديگر آذربايجان به فعاليت‌هاي مبارزاتي خود به صورت مخفي ادامه دهد. صفر قهرمانيان در آن زمان هنوز ‌٣٠ سال نيز نداشت. وي افزود: تمامي زندانيان كه از سال ‌٤٢ به زندان رفته‌اند نام او را به عنوان يك شخصيت فرهيخته و رهبر معنوي خود پذيرفته بودند. رييس‌دانا در ادامه اظهار كرد: وقتي صفرخان در آستانه‌ي بهمن ‌٥٧ از زندان آزاد شد بر دوش و بازوان توانا و مستحكم مردم قدردان، شريف و آزاده‌ي ايران به سمت منزلش رهسپار شد. ايشان در هنگام آزاد شدن از زندان، شهر تهران را نمي‌شناخت و اصلا بناي چهار طبقه را نديده بود. او تنها مردم را از طريق زندانيان سياسي مي‌شناخت و به آن‌ها عشق مي‌ورزيد.~ وي ادامه داد: صفرخان در طول پس از انقلاب، نه راه درويشي و گوشه‌نشيني و عزلت را پيش گرفت و نه راه شلوغ‌كاري‌هايي كه نــافي ارزش‌هاي مبـارزاتي او بــود. وي تاكيد كرد: من تا آخرين لحظه‌ي زندگي صفرخان شاهد بودم كه در برابر تطميع، خواسته‌ها و استفاده‌هاي سياسي و ابزاري، آگاهانه و هوشيارانه و مصممانه «نه» گفت و هوشياري و آگاهي عجيب اين مرد ‌٨٥ ساله كه سال‌ها به بيماري پيشرفته‌ي ريه مبتلا بود و دانش دانشگاهي و كلاسيك نداشت، براي من مايـه‌ شگفتـي بـود. پيكر صفرخان روز چهارشنبه ٢٢ آبان ساعت ٩ صبح از مقابل بيمارستان ايرانمهر تشييع شد.


صفرخان؛ نماد مقاومت مردمى در برابر ستم


بي ترديد تحولاتي كه پس از شهريور ١٣٢٠ در بخش هاي شمال غربي ايران يعني در آذربايجان و زنجان روي داد، صفحاتي تكان دهنده در تاريخ جنبش ترقي خواهانه و انقلابي مردم ايران است. در آن روزگار كه دهقانان در زير بار ستم فئودال ها به جان آمده بودند، بسياري از شرايط براي وقوع يك جنبش دهقاني در آن سامان مهيا بود: بوجود آمدن طبقه اي متوسط و آگاه از دهقانان كم زمين در آن سامان ، ايجاد امكانات ارتباطي بين روستاهاي آن ديار و پيدايش نسبي يك بازار سراسري و ضعف حكومت مركزي پس از سقوط رضاشاه ، از وجود سه پيش شرط قابل ملاحظه براي يك رويداد انقلابي ضدفئودالي خبر مي داد. خاتمه دادن به پرداخت بهره هاي سنگين مالكانه ، تعديل مناسبات ميان مالكان و رعايا و تقسيم زمين بين دهقاناني كه در آن زحمت مي كشند، آرزوي ديرينه ي دهقانان بود. حضور جمعي از روشن فكران هوادار عدالت اجتماعي در آذربايجان و زنجان در حكم جرقه بود در انبار باروت توده هاي دهقان پس آتش انقلاب مشتعل شد و دهقانان انقلابي تحت رهبري فرقه ي دموكرات آذربايجان آهنگ آن كردند كه مقدرات خويش را رقم زنند. مصادره زمين هاي بزرگ مالكان و لغو مالكيت هاي بزرگ ارضي ، اقدامي انقلابي و تاريخي بود كه دهقانان ستم ديده ي آذربايجاني و زنجاني به رهبري آزادي خواهان انقلابي و دموكرات ، به آن دست زده بودند. در كنار آن اقدام تاريخي و به پشتوانه ي همين عمل انقلابي احداث نهادهاي خدماتي و رفاهي مردم چون مدرسه ، درمانگاه ، حمام ، كتاب خانه ، سينما و نيز زيرساخت هاي اقتصادي چون راه سازي و حفر چاه همه از فعاليت هايي بود كه به دست دهقانان و مردم ستمديده و مصمم آذربايجان صورت گرفت. اما طبيعي بود كه خوانين بزرگ مالك و حكومت سرسپرده ي حامي آنها اين اوضاع را برنتابند و سوداي سركوبي بي رحمانه را در سر بپرورانند.


اين ويژگي هميشگي ستم گران حاكم است كه اقدامات انقلابي توده هاي ستمديده را سركوب كنند و همان گونه شد كه آنان خواستند. در نبود يك جنبش سراسري دموكراتيك در تمامي نقاط ايران ، با جان گرفتن تدريجي و جمع آوري قوا توسط حكومت مركزي و اقدامات هماهنگ و پيگيرانه ي خوانيني چون بيگدلي ها، اميرافشارها، ذوالفقاري ها، اسكندري ها و ديگران و نيز با وجود ضعف در رهبري جنبش نوپاي آذربايجان و عقب نشيني قريب بيست هزار نفر نيروهاي مسلح از آن سامان ، مقدمات شكست و سركوبي اين جنبش مهيا شد. در آذربايجان او تجسم آرزوهاي قلبي صدها هزار دهقان ايران را به بهانه ي واهي مبارزه با تجزيه طلبي به خاك و خون كشيد. ده ها هزار دلاور در خون خود غلطيدند. صدهاهزار دهقاني كه در آذربايجان و خمسه مي زيستند ديوار آرزوهاي خود را ويران ديدند. ميليون ها اميد كه در سينه هاي سوخته ي ملت ايران پر مي كشيد، به يـاس مبدل شـد. اما حتي اگر مردم نااميد شوند "قهرمان" مردم حق نااميدشدن ندارد. "قهرمان" مردم آن گوهر بلاگرداني است كه در اوج تحمل درد و رنج و ستم سرشار از اميد و درون وجودش آكنده از "شادي و آزادي " است. همان گونه نيز بود. "قهرمان " مردم در آوارگي و گريز در شهرهاي عراق و سپس در سياه چال هاي اروميه ، تبريز، قصر و برازجان سرشار از اميد بود. بي ترديد مي توان گفت كه "صفر قهرمانيان " يكي از تابناك ترين چهره هاي اميدبخش و قهرمان راستين تاريخ مقاومت مردم ايران است ملت ستم ديده ي ايران و روشن فكران داغديده اي كه ضميرشان را با گوهر تابناك عشق به رهايي و آزادي روشن نگاه داشته اند، ديرگاهي است كه به صلابت كوه وار و مقاومت آهنين "قهرمانان" به خود مي بالند و آن را باز مي جويند. راستي را نياز اين ملت تشنه چه زمان به پايان خواهد رسيد ؟


سال شمار زندگی قهرمان


١٣٠٠:(شمسی( صفر قهرمانيان (صفرخان) در روستاي شيشوان در سه كيلومتري عجب شير، از شهرهاي آذربايجان به دنيا آمد. نام پدرش محمدحسين و نام مادرش گوهرتاج بود.از همان آغاز نوجواني در كنار پدرش به كار كشاورزي پرداخت
١٣٢١: همراه با سه تن از دوستانش ، حيدر آفاقي ، احمد فخري نژاد و اصغر نوري (اين سه تن بعدا اعدام شدند) وارد مبارزه بر ضد فئودال ها و زمين داران بزرگ آذربايجان شد
١٣٢٤: ازدواج با خانم ملوك باقرپور - شانزدهم آبان ، قيام مسلحانه روستائيان شيشوان بر ضد فئودال ها و زمين داران بزرگ. صفرخان در اين قيام شركت فعال داشت و در فرقه ي دموكرات آذربايجان به درجه ي ماژوري (سرواني) رسيده بود
١٣٢٥: هياتي نظامي به ظاهر براي نظارت در امر انتخابات از تهران به آذربايجان رفت. اما ناگهان در روز ٢١ آذر ماه از سوي ارتش شاهنشاهي ، مبارزان و قيام كنندگان بر ضد فئودال ها از چند سو محاصره و به طور وحشيانه اي تار و مار و قتل عام شدند.
١٣٢٥: صفرخان همراه با عده اي از قيام كنندگان متواري و از مرز گذشت و همراه با گروهي به عراق رفت و در آن جا دستگير و زنداني شد.
١٣٢٧: صفرخان از عراق فرار و به ايران آمد و در ١٨اسفندماه توسط ماموران دولتي شناسايي و دستگير شد و در اروميه به زندان افتاد.
١٣٢٨: اول فروردين ، شب عيد ، صـفرخـان در زنــد ا ن ارومـيـه در سلول انـفرادی.
١٣٢٩: تحويل دادن صفرخان به دادگاه نظامي تبريز و صدور قرار عدم صلاحيت از طرف دادستاني تبريز و فرستادن پرونده به مراغه و اعاده پرونـده به تبريز.
١٣٢٩: آذرماه ، محاكمه در دادگاه نظامي لشكر تبريز و صدور حكم اعدام براي صفرخان به جرم قيام مسلحانه براي براندازي نظام شاهنشاهي. برادر او حسن علي قهرمانيان نيز به ده سال زندان محكوم شد. پدر صفرخان نيز مدت دو سال با او در زندان بود
١٣٣٠: روي كار آمدن دولت ملي دكتر محمد مصدق و اعاده پــرونـده صـفـرخان ازدادگـاه نـظامي بـه دادگـسـتـري در اثر شكايت او.
١٣٣١: اعــــــاده پــرونـــده به ديــوان عـــالـي كــشـور از اروميه و ارسال پرونده به دادگستـري تبـريـز
١٣٣٢:كودتاي انگليسي - آمريكايي - ارتجاعي ٢٨ مرداد و اعاده پرونده صفرخان به دادگاه نظامي
١٣٣٣:تبديل حكم اعدام به حبس ابد در دادگاه نظامي. صفرخان در اين تاريخ درست شش سال زير اعدام بود.
١٣٣٤:اعتصاب غذا در زندان دژبان تبريز به مدت يك ماه در اعتراض به وضعيت بد زندان. انتقال به اروميه
١٣٣٧:پايان ده ساله ي اول زندان و انتقال از اروميه به تبريز و از تبريز به تهران قصر
١٣٣٧:تبعيد به زندان مخوف برازجان
١٣٤١:درگذشت همسر صفرخـــان ، خانم ملوك باقرپور در يـــكي از بيمارستان هاي تهران در اثر سردرد شديد در حالي كه بيـش از چهل و يك سال از سنش نمي گذشت. او براي ملاقـات با صفرخان ، همراه دخترش مهين به تهران آمده بود تا به برازجان برود.
١٣٤٢:درگذشت مادر صفرخان ، درگذشت پدر صفرخان
١٣٤٦:اولين ملاقات صفرخان با دخترش مهين و نوه ي شش ماهه اش بهروز عباسي و دامادش محسن عباسي
١٣٤٧:انتقال از زندان برازجان به زندان قصر تهران
١٣٥٢:سركوب زندانيان در تهران و چند شهر بزرگ ايران به وسيله گارد ضد شورش و سخت تر شدن شرايط زندان
١٣٥٤:بردن صفرخان به كميتــه ي مشترك براي چندمين بار و فـشـار آوردن بـه او بـراي نـوشـتـن تـقـاضـاي عـفـو و ندامت نامه و خودداري و مقاومت صفرخان
١٣٥٥:بردن صفرخان به كميته ي مشترك براي نوشـتن نامه ي عفو. در آبان ماه اين سال در حدود ٦٠ نفراز زندانيان در تلويزيون با گفتن "سپاس آريامهرا" آزادشدند. اما صفرخان با تمام فشارهايی که به او وارد شد، تن به اين ذلت نداد.
1356:آمدن صليب سرخي ها براي بازديد از زندان هاي ايـران و پنهان كردن صفرخان توسط ساواك. عاقبت در اثر فشار صليب سرخي ها براي بازديد از زندان هاي ايران و پنهان كردن صفرخان توسط ساواك. عاقبت در اثر فشار صليــب سرخــي ها، ساواك ناچـار شـــد، صــليـــب سرخی ها را به ديدن صفرخان ببرند.
١٣٥٧:اعتـــصاب غذا همراه با ديگر زندانيان در اعتراض به كشتار مردم در١٧ شهريور ماه
١٣٥٧:سوم آبان ماه ، مردم درهاي زندان ها را شكستند و صفر قهرمانيــان همراه ديگر زندانيــان سياسـي ، پس از ٣٢ سال از زندان قصر آزاد شد. مردم او را در ميان حلقه هاي گل به خانه دخترش بردند.



11:41 PM

Sunday, June 08, 2003  
Cavad Hey´et مشاهير تركهاى ايران:


Cavad Hey´et 1925–ci ilde Tebrizde ruhani ailede dünyaya gelmişdir. Böyük alim ve ruhani olan atasi ”Eli Hey´et Meşrute inqilabinin rehberlerinden ve İran edliyyesinin qurucularindan biri olmuşdur.Cavad Hey´et bütün heyatini ve fealiyyetini esas seneti olan cerrahliga, elmi araşdirmalara, milletinin ve xalqinin saglamligini qorumaga, eyni zamanda, xalqinin dilinin ve medeniyyetinin dirçelmesine hesr etmiştir. O , Tibb tehsilini ve esas ixtisasini İstanbul ve Parisde tamamladiqdan sonra, 1952–ci ilde Tehrana qayitmiş ve tebabetle meşqul olmaga başlamişdir.


48 ilden beri cerahiyye sahesinde nezeri ve emeli çalişmalarini davam etdirerek, O 25000–den çox müxtelif cerahiyye emeliyyati aparmiş, İranda açiq ürek cerahiyyesini ilk defe ugurla heyata keçirmiş, 12 il "Daneş–e Pezeshki " adli tibb jurnalinin redaktoru ve naşiri olmuş ve 1963–cü ilden Beynelxalq Cerahiyye cemiyyetinin İran nümayendesi seçilmiş ve 60–den çox Milli ve Beynelxalq Cerahiyye qurultayinda iştirak etmiş, şexsi tecrübelerine ve elmi araşdirmalarina esaslanaraq, maraqli ve derin mezmunlu meruzeler teqdim etmişdir. Elmi–nezeri ve emeli ugurlarina göre, Cavad Hey´et 1982–ci ilde Fransa Cerrahliq Akademiyasinin üzvü seçilmiş ve 8 ilden artiq, Tehranda Azad İslam Universitesinin Cerahiyye Kafedrasina rehberlik etmişdir.


Cavad Hey´et 32 il evvel İranda ilk defe ürek qapaqlarini deyişdirme heyvanlarda ürek deyişdirme, Tehranda ilk defe insanda böyrek deyişdirme emeliyyatini ugurla heyata keçirmiş ve ona göre de Birinci Dereceli ”Emek Ordeni ile teltif olunmuşdur. Cavad Hey´et cerrahiyyeye dair iki cildlik dersliyin ve 100–den artiq elmi meqalenin müelifidir. Onun meqaleleri İran, Fransa ve Amerika tibb jurnallarinda çap edilmişdir. İran İslam İnqilabinin qelebesinden sonra, Cavad Hey´et cerahiyye sahesinde fealiyyetini davam etdirmekle yanaşi, Tehranda "Varliq" dergisini bu güne qeder müntezem şekilde neşr etdirmiş ve Azerbaycan türk dili ve edebiyyatini ve eyni zamanda, İslam marifini silsile meqalelerle yaymaga davam etmiş ve bir neçe hemkari ile beraber bu sahede bir akademiyanin göre işi görmüşdür.


O, ana dili, edebiyyati, tarixi ve folkloru haqqinda 7 cild kitab ve 250–den çox meqale neşr etmişdir. Meqaleleri 5 dilde İran, Azerbaycan, Türkiye, Fransa ve Amerika metbuatinda çap olunmuş ve dörd kitabi Bakida Kiril elifbasi ile neşr edilmişdir. Tehran Azad İslam Universitetinin cerahiyye kafedrasinin müdiri ve Beynelxalq Cerahiyye Cemiyyetinin İran nümayendesi Cavad Hey´et Azerbaycan Elmler Akademiyasinin, Yaziçilar ittifaqinin, Cerrahlar Cemiyyeti ve Ziyalilar Birliyinin fexri üzvü ve Azerbaycan Universitetinin fexri doktoru ve professorudur. Doktor, Cavad Hey´ete 4il evvel İstanbul Universitetinin tibb fakultesi terefinden 50 illik elmi xidmetlerine göre qizil diplom ve edebiyyat fakultesi terefinden Türkoloji sahesinde çalişmalari ve eserlerine göre fexri doktor adi verildi. 1996–ci ilde Azerbaycan Elmler Akademiyasi ve Universitetler terefinden onun 70 yaş yubileyi tenteneli şekilde qeyd edildi. Doktor, Cavad Hey´et indi de Tehranda Azad İslam Universitetinin Cerrahi Professorudur.


M.e. Ferzane مشاهير تركهاى ايران:


M.e. Ferzane 1923–ci ilde Tebrizde bir emekçi ailesinde dogulmuş ve çox körpe yaşlarindan dersden ve kitabdan baş açmayan amma sinesi söz xezinesi olan ve yüzlerle layla, oxşama, bayati, nagil, qoşma, bilmece ve dastan bilen anasindan zengin folklor ve el edebiyyatimizin tükenmez söz xezinesi ile tanimiş olmuşdur. M.e. Ferzanenin mektebde oxudugu iller Azerbaycan da ana dilinde ders vermek ve bu dilde yazib–oxumaq ve hetta danişmaq yasaq olsada o, aile ocaginda canina yayildigi Azerbaycan xalq edebiyyati nümuneleri heç zaman unudmamiş, ve ömür boyu edebiyyatin qaygisi ile yaşamişdir. M.e Ferzane 1943–ci ilde aile yaşayişina yardim etmek üçün Tebrizde Terbiyet kitabxanasinda işe alinir, ve ilk de’fe olaraq orada ara-sira Azeri türkcesinde kitablarla taniş olur. Aile ocagi onun ilk mektebi halda kitabxanada olan bu tek-bir kitablar onun ikinci mektebi olur. Bu illerde Irani müttefiq qoşunlari terefinden işgal edilmesi ile ana dilinde yazmaq imkani yaraninca Ferzane qelem tecrübelerini bu dilde göstermeye çalişir.


Onun azeri türkcesinde ilk meqaleleri "divane lügate türk de işlenen deyimler" ve "Füzuliye bir baxiş" ünvaniyle Tebrizde çixan "veten yolunda" ruznamesinde yayilir. 1945–1946–ci illerde Azerbaycanda milli demokratik herekatin güclenmesi ve ana dilimizin resmileşmesiyle M.e. Ferzanenin Azerbaycan milli dastanlari ve "Azerbaycan xalq edebiyyati adli" ardicil yazilari o günkü metbuatda xüsusi ile Azerbaycan ruznamesinde yayilmaya başlayir. Hemin illerde Ustda Ferzaneni bir öyredici ve pedaqoq kimi Azerbaycanin ilk mekteblerinde ana dilini menimseyib, ögretmekde ve ders kitablari yazmaqda müeyyen yardimi olur. 1946–ci ilde Azezrbaycan da yaranan milli demokratik herekat devrildikden sonra M.e.Ferzane Azerbaycan me’selesine aid yazilarini fars dilinde yazmaga başlir. Bu sirada onun böyük Azerbaycan şairi Nizamiye Gencevi haqqinda yazdigi ardicil meqalelerden elave bir çox keskin kitab araşdirmalari olmuşdur. Onun bu illerde devam eden dil ve folklor üzerinde araşdirmalari 1946–ci ilde Azerbaycan xalq edebyyatindan bayatilar mecmuesi ve habele Azerbaycan türkcesi qramaerinin esaslari iki cildde olmuşdur. Bu iki kitab Pehlevi hakimiyyeti illerinde daha çap edilmemiş, amcaq 1978–ci ilden sonra bayatilar 8 defe yeni artirilmalarla yayilmiş ve bu cehetden Iranda folklora aid kitablar içerisinde birinci yer qazanmişdir.Azeri türkcesinin qrameri Iranda 4 defe yayilmiş şimal Azerbaycanda elmler akademiyasinda ona elmi re’y verilmiş ve meşhur türkoloq profosor "Dörfer" ve Köln universitesinde bir elmi hadise kimin qiymetlendirmişdir.


Hemin illerde M.e. Ferzanenin "şehriyarin Heyder Babaya selam" menzümesine yazdigi araşdirma ve habele şair "Sehendin" Sazimin sözü kitabina yazdigi başlaniş oxucular arasinda böyük ön qazanmişdir. M.e. Ferzanenin iller uzunu sarsilmaz emek ve çalişmalarinin semeresi olan aşagidaki kitab ve mecmuelerden ad çekmek yeterlidir.
1–Azerbaycan dilinin sesli( fönetik) sözlügü ( hele basilmamiş ).
2–Dede Qorqud kitabi ( ön söz, Müqeddeme )
3–şehriyar ve Heyder baba ( mektüblar ve nezireler ).
4–Molla Nesretdin letifeleri ( ön söz, metn ).
5–Azerbaycan el mahnilari ( ön söz, metn ).
6–Azerbaycan el sözleri ( ata sözü, meseller, deyimler ).
7–Azerbaycan xalq edebiyyati ve antolojisi.
8–Bir söz incileri ( Azerbaycan klasik ve müasir tertib edilmiş antoloji 3 cildde )
9– Iller boyu Celil Memmed Qulizade, eziz Nesin, eleviyye Babayeva ve başqa yaziçilarin eserlerinden farscaya çevrilen eserler.
10– Iran amiyane (folklor), teraneleri ve onlarin azeri türkcesine menzüm tercümeleri.
Bunlardan elave M.e. Ferzanenin Varliq dergisiyle yaxin emekdaşligi ve bu derginin yazçilar heyetinden olmasi onun bir sira elmi–bedii, araşdirmalarinin bu derginin sehifelerinde yerleşdirmesiyle sonuclanmişdir. M.e.Ferzane şimali Azerbaycan yaziçilar birliyinin üzvu olmaqla berabaer Azerbaycan dövlet pedaqoji üniversitesinin fexri doktoru ve Azerbaycan yaradiciliq akademisinin fexri profosoru ünvaninin almişdir.


Ustad Mehemmed Teqi Zehtabiمشاهير تركهاى ايران:


Bildiyiniz kimi, alim, akademik ve ömrünü Azerbaycan xalqinin yolunda serf eden professor Mehemmed Teqi Zehtabi keçen ay rehmete getdi. Professor Zehtabinin elmi fealiyyetleri ve Azerbaycan xalqina etdiyi xitmetler üçün yanvarin 28-nde dünyanin her başinda onun qirxinin merasimi ezemetle berpa olunacaq. Professor Zehtabinin elmi ve medeni fealiyyeti Azerbaycan xalqina unudulmali bir faktdir ve onun Azerbaycan xelqine etdiyi xidmet tarix sehifelerinde ebedi şekilde qeyd olunacaqdir. Xususi ile, onun elmi tedqiqati Cenubi Azerbaycan xalqina deyerli bir fealiyyet hesab olunur. Buna göre Azerbaycan xelqi öz eziz evladini heç zaman unudmayacaq. Akademik Zehtabini yaxşi tanitdirmaq üçün onun bioqrafiyasina muraciet edib ve onu Sizlere teqdim edirik. Eşagida qeyd olunan melumat, professor Zehtabinin 1370 (1992) ilde yazdigi Muasir Edebi Azeri Dili (Ses-Serf) kitabinin muqeddemesinden alinmişdir. Bu muqeddeme, onun ana diline ve xelqine derin sevgisi ve duygularini ortaya çixardir. Oxucu olaraq ola biler ki onun muqeddmede yazdigi fikirlerle ve bizlerin arasinda bir sira fikir ve felsefi ferqler olsun. Bu heqiqeti qebul ederek bu muqeddemeni ele orijinal şekilde latin elifbasina çevirib Sizlere teqdim edirik. Ruhu şad olsun. şahyar Daneşgar


Beş- alti yaşlarimda olardim. Menden böyük bacim mehellemizde ki Zehra Beygimin quran öyretdiyi qarişiq qiz-oglan mektebine gederdi. Bacimi görüb men de oxumaq arzulardim. Uzun müddet israrimdan sonra, anam mene, bacimla beraber bu qarişiq mektebe getmeye icaze verdi. Bir müddet burada elifbani öyrendim ve o zaman her yerde bol tapilan Esli Kerem, Xavername, Alp Erselan, Huseyin Kürd şebusteri, ve sayir ana dilimizde olan nagil kitablarini revan ve süretle oxumaga başladim. Buna göre de, qiş geceleri nenem, anam, emmelerim (bibilerim), bacilarim, qohum-qonşu xanimlar bizde kürsü başina yigişar ve meni kürsü üstüne çixardaq türkce nagil kitablarini oxutdurardilar. Bunu da deyim ki, kitab oxudugum geceni şemşinsiz buraxmazdim. Menasini yaxşi başa düşmesem de, kitablari revan oxuyardim ve hami razi qalardi. Sonra Mirza Ibrahimin mektebi ve şebüsterin Gülşen-i Raz, adli dövleti ibtidai medresesine gedib farsca öyrendikde, ana dilimizde oxumagi tamamile unutdum. Sonralar Tebrizde orta mekteb ve danişserani (müellimlik kolleci) oxuyan zamanlar, fars dili ile beraber fransa ve erab dillerini de var qüvvemle öyrenmeye çalişdimsa da, ana dilimi de öyrenmek ve bu dilde oxumaq fikrimden bele keçmezdi. Bu hali tebii bilirdim. Axi bütün ictimai şerait, muhit ve dövlet orqanlari onun eleyhine (qarşisina) yönelmiş idi ve mekteblerde türkce danişani cerime edirdiler.


1320-ci (miladin 1940)il idi. Rza şahin diktatorlugu qovuq kimi partladi. Muttefiq ordularinin Irani tutmasindan iki hefte keçmirdi ki Tebrizde karikatorlu ve olduqca mezeli Azerbaycan qezeti yayinlamaga başladi. Agir şeraitinde taza muasir fikirlerle taniş olmadiqdan, bu ruznameni (qezeti) böyük hevesle oxudum ve onda şer de yazdim, ancaq fars dilinde. Buna baxmayaraq ikinci defe olaraq, öyrendim. Mehdudluq perdesi gözümden götürüldü. 1324-ci (miladin 1944 il) geldi. Azerbaycan qezeti yene de neşr olmaga başladi. Bu qezetle tanişliq meni ayrilmaz şekilde ana dilime bagladi. Ana dilimde yazmaga başladim. Bu dövrden ana dilimi elmi cehetden öyrenmek üreyimde muhum hedef ve arzularimdan birine çevirildi. Ana dilimi sevdim, derinleşdim ve derinleşdikce onu daha artiq sevdim.


Danişqaha (universitete) girib ana dilimi elmi cehetden öyrenmek üçün o zaman movcud olan bütün qapilari döydüm, can atip çabaladimsa da, hamisi üzüme bagli oldu. Bu hedefe çatmaq üçün Baki diye qaçaq şureviye (sovet ölkesine) getdim. Lakin orada da danişqah evezine, muhakime olunaraq, Sibrya işlemeye gönderildim. Iki il sonra Sibirden Tacikistanin paytaxti Duşenbe şehrine gönderildim. Burada öyrendim ki, şurevide danişqaha girmek üçün orta mekteb diplomu lazimdir. Menim ise iki orta mekteb diplomumdan müellimlik kolleci ve Firdosi Orta Mekteb, heç birisini özümle getire bilmemişdim. Bir burada axşam mektebinde oxuyub diplom alacaq, onu bir erize ile, Baki danişqahina gönderdim. Iki hefte sonra oradan müsbet cevab aldiqda, kitablarimi yigişdirib Bakida oxumaga getdim ve yataqxanada yerleşdim. Hele oxu ilinden on gün keçmemişdi, dersler tamam yoluna düşmemişdi. Yataqxanada yaşadigm dörd neferlik otaqda, öz komoduma herne qoyurdumsa yox olurdu. Bele günlerin birinde yataqxana mesulu yanima gelib adimi soruşduqdan sonra: Seni danişqahin reyisi çagirir, dedi Get gör ne deyir. Eşitmişdim ki Baki danişqahinin reyisi böyük bir şemist(ximist) muxtere akademik Nexçuvanli Yusuf Mehemmed Eliyev idi. O ikinci dünya muharibesi dövründe şimi elmi sahede ki, taza ixtiralari ile Sovet ordularini qetii meglubiyyetden nicat vermişdi. Reyisin otagina getdim. Katibesi adimi xeber alib, içeri girdi ve qaydaraq: Buyurun diye, meni içeri buraxdi. Içeri girib, salam verdikde, öz mizi dalinda oturmuş akademik Yusuf Mehemmed Eliyev ve harali oldugumu soruşduqdan sonra: Hansi riştede (elmi sahede) oxumaq isteyirsen? diye, soruşdu.


Azerbaycan dil ve edebiyyati bölümünde, diye, cevab verdikde, reyis qabaginda olan diploma işare ederek: Bele yaxşi qeymetlerle (numrelerle) niye orada oxuyursan, gel şimi bölümünde oxu, dedi. Hörmetli akademik, menim xelqimin ehtiyaci hele bunadir, diye, cevab verdim. Bu sözlerimi eşiden danişqah reysi akademik ilan vurmuş kimi dik yerinden qalxib geldi ve menimle semimi ve möhkem el vererek: Sene muveffeqiyyet arzulayiram, diyerek meni yola saldi. Dersden sonra yataqxanaya qayidib, öz dörd neferlik otagima getmek istedikde yataqxana mesulu bir neferlik bir otaq mene gösterek: Siz bu otaqda yaşayacaqsiniz, dedi. Beş il Baki danişqahinda oxudugum iller, Muxtarov küçesine yaxin bu yataqxananin tam qapisinin üstünde yerleşen bu kiçik otaqda yaşadim. Hemin bu sakit kiçik otaqda akademik şir Eliyev, Professor Muxtar Huseyinzade, Aqamli, Seyidov, Hadi müellim, Nesir müellim kimi dilimizin böyük mutexessislerinin muhazireleri ve eselerinden ana dilimi, akademik Hamid Arazli, Professor Ali Sultanli, Mehemmed Huseyin Tehmasib, Feyzullah Qasimzade, Cefer Xendan, Mehemmed Cefer Ceferov, Abbas cananov, Bextiyar Vehabzade ve ...den dogma edebiyyatimi öyrendim. Olu tanri onlarin heyatda olanlarina uzun ömür versin ve heyatla vidalaşanlarina qeni-qeni rehmet etsin.


Baki danişqahini qurtarmaga yarim il qalandan hemin danişqahin şerqşünasliq danişkedesinde (fakultesinde) ereb dili ve edebiyyatini tedris etmeye ve ele bu günlerden ana dilim barede elde etdiyim bilgi xelqime çatdirmaq heqqinde fikirleşmeye başlamişdim. Axi ona ehtiyac var idi. Bu hedefe çatmaq üçün xelqime qovuşmali idim. Xelqime qovuşmaq üçün ise evvela özüm Sovet birliyinin demir divarini yarayib oradan çixmali ve ikincisi quldur şah rejimini zaman devrilitmeli idi. Ebdulkerim Qasim Iraqda işi ele alan günden Iraqa gedib, penahende (qaçqin) olmaq üçün iqdam etdim ve on iki il Baki-Moskova arasinda bu iş üçün teyyare ile gel-get etdim ve nehayet miladi ilin 1971-nde (1350) muveffeq olaraq, Bagdada gedib oranin danişqahinda fars dili ve qedim türk dillerini tedris etmeye başladim. Bagdada heyatimin evvelerinden Kerkük,Tuz, Xurmatu, Daquq, Telefer, Mendeli, Altin Kopru, ve... şeherleri ve menteqelerinde yaşayan bir milyondan çox Azerilerin edib ve şairleri ve xelqi ile yaxindan taniş oldum. Bunlar özlerini Türkmen, adlandirsalar da, danişiq dilleri temiz azeri dilinin xususi bir lehcesidir, folklorlari da bizimki ile eynidir. Bagdad danişqahinda işlediyim iller her il, ailemle avropaya gederdim. Ilk avropa seferlerimin birinde qerbi Alman ve qerbi Berlinde oldum. Burada yüzlerle Iran Azerbaycanindan olan telebe gencleri ana dillerini öyyrenmek istediklerini bildirek, deyirdirler ki bu iş üçün öyrenmek vesilesi ana dilimizin qayda kitabi yoxdur. Men bele bir kitabin yazmasina söz verdikde, onlar onun Almanda çap etmesini boyunlarina aldilar. Bu kitabi Iran Türkcesinin Serfi adi altinda yazib onlara gönderdim ve onlar onu 1355-nde (1977 miladin) Almanda çap etdiler. Bu kitab islami inqilabinin evvellerinde Tehranda offset şekilde tazadan basildi. Bagdadda bu kitabi yazarken, bezi iraqli Azerilerden ana dillerinin serfini öyrenmek ve yazdigim hemin kitabi iraq Azerileri üçün de çap etdirmeyi çox lazim ve zeruru hesab edirdiler. Buna göre de, onlarin istekerini yerine yetirerek, evimde ana dilimizin serfini onlara tedris etdikden sonra, dikte etdim yazdilar. Iraq Türklerinin öz edebi eserlerinden bu qayda kitabinin misallarini da özüm seçip tekmilleşdirdim. Lakin bu kitabi sonra, şagirdlerimden biri olmuş, Iraq elam nazirliyinde Qism el-Türkmani, şöbesinin reyisi olan şexs öz adina çap etdirdi. O vaxta qeder Iraqin Türkmen kendleri ve şeherleri mekteblerinde Türkmen uşaqlari, beşinci klasa qeder yalniz ana dillerinde oxuyardilar. Onlarin öz ibtidai mektebleri üçün ana dili kitablari var idi. Iraqin vezaret-i elaminde (Tehsil nazirliyi) Qism el-Türkmaninin reyisi olan heman şexs, Türkmen şöbesi muduru adindan, ha bele bütün Iraq Türkmenleri adindan, Iraq dövletinin en ali hökumet orqani olan Miclis-i Qiyad el-Thore, inqilabin rehberliyi meclisine yazdi ki, Iraq Türkmenleri istiyirler ki, Türkmen uşaqlari ibtidai beşinci sinifa qeder ana dillerinde oxumaq evezine tamamile ve yalniz erbce oxusunlar ta bu dili yaxşi öyrensinler. Bu teklif Meclis-i Qiyad el-Thore terefinden tesvib oldu ve o günden Iraqin türk uşaqlari öz ana dillerinde oxumaqdan mehrum oldular. Ereb şovinizmi ve Be’s hizbinin (patiyasi) aleti olan Iraq Türkmenlerinin bu milli düşmeni, Ebulletif Benderoglu idi. şanli islami inqilab qelebe çaldi ve lenete gelmiş quldur seltenet rejimi ebedi olaraq devrildi. Inqilabin qelebesinden bir hefte sonra vetene dönüb, xitmet etmek üçün muveqqeti hökümete muraciet etdim. Müsbet cevab aldiqda, beş ay inqilabin qelebesinden sonra, oxu ili başa çatacaq, vetene qayitdim ve neçe ay sonra Tebriz danişqahinda azeri ve ereb dillerini tedris etmeye başladim. Otuz ilden sonra xelqimin içinde olmaq, Tebriz danişqahinda tedris zemani yüzlerce genc azeri qizlari ve oglanlari ile yaxindan tanişliq neticesinde, xelqimin ana dilimizi ne seviyyede ve derecede qavramaga hazir oldugunu bilmediyim pedaqoji bir vaqeiyyetinin nebzini tapdim ve lems etdim ki xaricde çap etdirdiyim Iran Türkcesinin Serfi, kitabinin dili ve sethi yüksekdir. Buna göre de Tebriz danişqahinda ana dilimizi tedris ederken, tenzim etdiyim polikopileri (kopileri) dil seviyye cehetden sadeleşdirdim. Danişqahlar baglandi, polikopilerde naqis qaldi. Lakin men ana dilimizi öyrenmek üçün bir vesile yaratmaq işime devam etdim ve Tebriz danişiqahinda işleyib Leksikoloji Zeban-i Edebi Muasir Azeri( Muasir Edebi Azeri Dilinin Leksikoloqiyasi) eserini yazdigim zaman, ana dilimizi öyrenmek meqsedile azeri dilinin muracie eden genclerden istifade ederek, Ana Dilimizi öyrenek adli, dilimizin ses bölümü ve serfini ehate eden, olduqca sade, bir kitab yazdim. Bu kitabdan bezi gencler yaralandilar. 1368-ci ilin(1990) evvelerinde Tebriz radiosu idaresinin Azeri (burun merzi/ xarice veriliş) şöbesinden mene muraciet ederek, müasir edebi dilini o şöbede işçilerine tedris edib öyretmeyi teklif etdiler.


Islama ve xelqimin diline xitmet üçün islami hökumetin yaratdigi bu kiçik imkani temennasiz bir böyük memnuniyyetle istiqbal etdim. Burada tedris zamani genc qizlar ve oglanlarin ana dilimizi öyrenmekde gösterdikleri heves ve telebatlarinin yüksekliyi meni Ana dilimizi öyrenek, kitabini müeyyen derecede derinleşdirmeye vadar etdi. Hemin bu tedris cereyaninda tekmileşdirme neticesinde elinizde olan Müasir edebi Azeri Dili (Ses- Serf) kitabi meydana çixdi. Bu kitabin hazir ki şekilde yaranmasinda Tebriz radio idaresi mesullari ve ümumiyetle islami hökumeti mesullarinin xidmeti ve komeyi teşekkür ve imtinana layiqdir. Eziz oxucular bu kitabin telif (yazmasinda) ve tenziminde müellimlerimin muhazireleri, eserleri ve xelqimizin canli danişiq diline ve edebi eserlerine esaslanaraq, onu imkan qeder noqsansiz ve kamil şekilde teqdim etmeye çalişmişam. Lakin hem dil ve onun elmi daimen inkişaf edib ireli gedir, hem de insan cayiz ul-xetadir ve şübhesiz kitabda bezi iradesiz xetalar vardir. Bütün bu hallarda hörmetli oxucularin tezekkür ve gösterişleri islama ve xelqimize xidmet ve muellifin sonsuz teşekkür ve minnetdarligina sebeb olacaqdir. Bu kitabi yazmaqda çekdiyim zehmetleri men adi insani, islami ve milli vezifem, borcum bildiyimden, xelqimin ve xususi ile cevanlarin ondan faydalanaraq ana dillerini öyrenmesini özüm üçün böyük mukafat ve ecr hesab edirem.


1/10/1368 (1990) şebüster



6:48 PM

 
This page is powered by Blogger.